تاریخچه کشتی
- زمان : ۱۳۹۶/۵/۸ ه.ش.، ۱:۵۵
- نمایش : ۲٬۰۹۶ دفعه
- موضوع : علم ورزش تاریخچه و معرفی ورزش
ورزش کشتی در زندگی و سنت های ما ایرانیان به قدری ریشه دوانده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است.
ورزش کشتی یکی از باسابقه ترین رشته های ورزشی است که در نزد ملل گیتی از دوران باستان به شکل های مختلف برگزار می شده و تقریباً در هیچ ایل و قبیله و روستا و شهری نیست که این ورزش برای مردم آشنا نباشد. با اطمینان می توان گفت که زور آزمایی و کشتی گرفتن از دوران های نخستین ظهور انسان بر روی کره زمین مورد توجه بوده و در اوقات فراغت یا در جنگ ها و نزاع ها به شکلی طبیعی و غریزی اجرا می شده است.
انسان شاید نخستین درس راه و رسم کشتی گرفتن و زورآزمایی کردن را از حیوانات آموخته باشد. وقتی انسان نخستین دریافت که به کمک قدرت بدنی و زورِ بازوی خود می تواند بهتر بر حریفان و حیوانات مهاجم چیره شود بیشتر به اهمیت کشتی پی برد. بنابراین بخشی از اوقات فراغت انسان های اولیه با کشتی گرفتن سپری می شد تا مهارت و آمادگی لازم را در این فن پیدا کنند و در وقت نیاز بکار برند .
نام کشتی از کمربندی به نام کُستی گرفته شده که پارسیان و زرتشتیان هنگام غروب آفتاب به کمر خود بسته و در برابر کانون آتش به دعا خواندن می‌پرداختند. کشتی گرفتن به معنی کمر یکدیگر را گرفتن است. اصل آن در زبان پهلوی، کُستیک و در زبان فارسی دری گُشتی خوانده می‌شود.
این کمربند که زرتشتیان آن را «بندرین» نیز می‌نامند، کمربندی است با ۷۲ نخ که از پشم گوسفند توسط زن موبدی بافته می‌شود. ۷۲ رشته به شش دسته تقسیم می‌گردد و هر دسته دوازه نخ دارد. هفتاد و دو به هفتاد و دو فصل یسنا یکی از بخش‌های اوستا، دوازده به دوازده ماه سال، و شش به شش گاهنبار حبش‌های دینی سال اشاره دارد. کستی را سه بار برکمر می بستند که یادآور سه اصل زرتشت یعنی «گفتار نیک، کردار نیک و پندار نیک» بود.
کشتی در طول تاریخ
بسیاری از کتیبه هایی که از روزگاران قدیم و در حدود پنج هزار سال پیش به جای مانده و توسط باستان شناسان کشف شده است ثابت می کند که کشتی در میان مصریان و آشوریان رواج بسیار داشته و دارای قاعده و مقررات مخصوصی بوده است .
از بین النهرین و مصر فنون کشتی به مناطق دور و نزدیک آسیا و روم و یونان راه پیدا کرد و گسترش و تکامل بیشتری یافت. مربیان کشتی در یونان باستان مراحل اجرای هر فن کشتی را به صورت چند نقاشی در حالات مختلف بر روی صفحات کاغذ پاپیروس نقاشی می کردند و به کمک آن ها شاگردان خود را تعلیم می دادند .
با رواج کشتی در یونان مسابقات مربوط به آن نیز از سال ۷۰۴ قبل از میلاد به مواد پنجگانۀ بازی های المپیک باستان افزوده شد. مسابقات پنجگانه در بازی های المپیک یونان باستان که پنتاتلون گفته می شد عبارت از دویدن، پریدن، پرتاب نیزه، پرتاب دیسک و کشتی بود. قوانین اولیه کشتی در یونان باستان چنین بود که هر کسی سه بار زمین بخورد مغلوب به حساب می آید. ولی در بیشتر کشتی های باستانی رسم بر این بود که اگر هر قسمت از بدن البته به جز کف پاها با زمین تماس پیدا کند آن کشتی گیر بازنده اعلام شود .
از مشهورترین پهلوانان و کشتی گیران یونان در قرن ششم پیش از میلاد پهلوانی به نام میلو از اهالی کروتون بود که در ۶ دوره پیاپی از بازی های المپیک به مقام قهرمانی رسید و در ۳۲ مسابقه بزرگ پهلوانی هم حریفان خود را شکست داد تا بلند آوازه ترین کشتی گیر زمان خود باشد .
در قاره پهناور آسیا ورزش کشتی در میان قبایل و ایلات و عشایر همواره رایج بوده و محبوبیت بسیار داشته است اما رواج این ورزش در مغولستان، ژاپن، ایران و هندوستان بیشتر از دیگر مناطق آسیا بوده و هنوز هم هست.
کشتی در ایران
در ایران قدیم کشتی گرفتن و زور آزمایی کردن اهمیت بسیار داشته است و این ورزش در زندگی و سنت های ما ایرانیان به قدری ریشه دوانده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است. این ورزش از قدیم در زورخانه ها رواج داشته است ولی مسابقات کشتی زورخانه ای رفته رفته به خارج از گود زورخانه منتقل شده و به صورت آزاد و فرنگی گسترش یافته است.
کشتی و ورزش باستانی در دوران صفویه و زندیه رونق زیادی در ایران یافت به طوری که در هر شهر صدها پهلوان بنام وجود داشت. در دوران قاجاریه علاقه به این ورزش چنان زیاد شد که در دوران ناصرالدین شاه شخصی به نام «صاحب الدوله» مأمور توسعه ورزش کشتی شد و در تمامی روزهای تعطیل پهلوانان در میادین شهر به کشتی گرفتن می پرداختند. مسابقات کشتی پهلوانی برای انتخاب پهلوان پایتخت از همین ایام آغاز شد و بعدها به صورت یک سنت جاری همه‌ساله درآمد. محمدصادق بلورفروش، ابراهیم یزدی معروف به یزدی بزرگ، پهلوان اکبر خراسانی، حسین یوزباشی، سید حسن رزاز، سید اسماعیل کالسکه‌ساز از کشتی و پهلوانان معروف آن زمان بودند.
از زمان رضا شاه زورخانه با فرهنگ جدید رونق بیشتری گرفت و در کنار زورخانه‌ها، باشگاه ها و ورزشگاه ها هم شکل گرفتند. از سال ۱۳۱۸ با مطرح شدن مقررات بین‌المللی کشتی، تغییر و تحولاتی در شیوه کشتی گرفتن و طرز لباس پوشیدن کشتی گیران پدید آمد. ایران از سال 1948 ( المپیک لندن ) قدم به صحنه های بین المللی نهاد و به عنوان یک قدرت قابل حساب و درجه اول مطرح شد.
تاریخ پهلوانی ایران سرشار از نام های آشنایی است که قدرت بدنی و نیروی خود را در راه مبارزه با بی عدالتی و دفاع از مظلومان بکار برده اند. از پهلوانان قدیم پوریای ولی – عبدالرزاق – مفرد قلندر – فیله همدانی – شمس محمد – محمد مالانی و یوسف ساوی شهرت و محبوبیت بیشتر دارند و از پهلوانان دوره معاصر می توان به نام های مشهوری همچون ابراهیم یزدی – اکبر خراسانی – حاج محمد صادق بلور فروش و حاج سید حسن رزاز اشاره کرد
انواع کشتی هاي محلي در ايران
کشتی لوچو: کشتی لوچو ورزش سنتی و باستانی استان مازندران است که به ورزش پهلوانی لوچو نیز شهرت دارد و از دوران بسیار دور، جایگاهش را در فرهنگ و باور‌های ارزشی مردم مازندران تثبیت کرده است. در اصطلاح، لوچو به چوب بلند، با طول تقریبی سه متر و قطر حدود 6 تا12 سانتی متر گفته می‌شود که پارچه خلعتی بر بالای آن بسته می شود. این جوب در محل برگزاری کشتی نصب و پارچه روی آن افراشته می شود و مجموعا به صورت سمبل و نشانه مسابقات کشتی محسوب می شود. در این کشتی هر یک از طرفین می کوشند تا یک یا چند نقطه از بدن حریف را به زمین بزنند. کشتی گیری که در خطر می افتد با زدن کف دو دست به هم از ادامه مسابقه خود داری می نماید. اما حق خارج شدن از زمین را ندارد. از جمله فنون رایج در کشتی لوچو می توان به دست کاپ، غار بال، برات، پس کاپ، تاش کاپ، اشاره کرد. اساس کشتی لوچو بر جنبه های پهلوانی احترام به حریف ، پرهیز از تکبر و خود خواهی، رعایت ارزش های اسلامی و اخلاقی استوار است. لذا هرگونه ضربه زدن به کتف، گرفتن گوش یا گرفتن انگشت دست و ضربه زدن با کف دست به بدن یا سر حریف، گرفتن گوشت بدن و یا آسیب رساندن عمدی خطا محسوب می شود.
کشتی با چوخه: کشتی با چوخه یکی از معروفترین ورزش های محلی ایران است که در میان ایلات کرد و ترک خراسان رواج دارد. مسابقات آن تقریبا به طور مرتب در نواحی شمالی استان و گاه در مشهد برگزار می‌شود. کشتی گیران به این ترتیب اجرا می‌کنند؛ ابتدا کشتی گیران جبه ای از برک سیاه، پارچه ابریشمی خشن که به آن چوخه می‌گویند، به تن می‌کنند (البته در تابستان از پارچه نخی استفاده می‌کنند) آستین‌ها را تا آرنج بالا می‌زنند، کمربندی پارچه‌ای به میان می‌بندند و دامن‌های چوخه را برای آنکه مانع فعالیت دست و پا نشود بر می‌گردانند و زیر کمر محکم می‌کنند و شلوار را نیز تا زانو بالا می‌زنند و با پاهای برهنه زیر نظر داوران کشتی می‌گیرند. در کشتی با چوخه کسی پیروز است که پشت حریف را به خاک برساند.
کشتي زوران پاتوله در کردستان: این کشتی محلی کردستان معمولاً در چمن‌های طبیعی و یا محلی که خاک آن نرم باشد، انجام می‌شود. این کشتی با لباس محلی و به شکل زیر انجام می‌شود. دو کشتی گیر مقابل هم با گارد موافق یا مخالف قرار می‌گیرند، با دو دست شال کمر یا بند شلوار محلی یکدیگر را محکم گرفته با پس و پیش رفتن سعی می‌کنند، تعادل دیگری را بر هم زده حریف را زمین زنند. در جریان کشتی هر یک از کشتی گیران می‌توانند یک پای خود را پشت پای حریف قفل کرده (پاچه قل) با فشار به کمر و سینه و با پیچاندن و تاباندن طرف تعادل او را از پشت بر هم زده و پشت حریف را به زمین زنند. همچنین یکی از کشتی گیران می‌تواند یک زانوی خود را به زمین گذاشته (روی یک زانو بنشیند) و حریف را بلند کرده از روی شانه خود به زمین پرتاب نماید.
کشتي گيله مردي در گيلان: این مراسم دارای آغازی بسیار زیبا و دیدنی است با صدای ساز و نقاره همه اهالی محل را با خبر می کنند و جمعیت بسیاری دور میدان کشتی گرد می‌آیند و کشتی گیران هر محل در قسمتی از میدان در کنار هم قرار می‌گیرند. به طورمنظم و مرتب پهلوانان میزبان و مهمان دور میدان حرکت می‌کنند و درجلوی هردسته از مهمانان، بنا به رسم، روی زانوی چپ خم شده و سر انگشتان دست را به خاک می‌سایند و می بوسند و بر پیشانی می‌نهند. آغاز مصاف کشتی گیران گیلان با رجزخوانی که در اصطلاح محلی «خزومما» یا « فوز ما» نامیده می‌شود همراه است. تعیین هماورد به طور آزاد با قبول دعوت به نبرد می‌باشد. پایان کشتی وقتی است که یکی ازدو طرف جز کف پا، نقطه دیگری از تنش با زمین تماس پیدا کند، که در این صورت شکست خورده و پهلوان پیروز با جست و خیز میدان را طی می‌کند و گاهی درمیان جمعیت دور زده و پول جمع می‌کند و معمولاً دوباره به میدان می‌آید و حریف می‌طلبد. جامۀ مخصوص کشتی، شلواری پارچه‌ای و تنگ و چسبان است که «لاسپاره» نامیده می‌شود. جایزه کشتی گیران «برم» است و شامل: پارچه، آینه، کیف پول، دستکش، جوراب، هل، سیب و نارنج و . . . می‌باشد.
کشتی لري در لرستان: زور و صافونه -خرط پرت کن – دست زیرولا- زور مشتی و لنگ تیزکی
کشتی های لری حداقل در پنج مورد زیر وجه مشترک دارند:
۱- کلیه کشتی های لری در فضای باز و زمین های کشاورزی و چمن زارهای طبیعی (بدون سنگ و کلوخ) برگزار می شود.
۲- کشتی ها در هنگام جشن و شادمانی، عروسی و عیدها و فصل برداشت محصول (سرخرمنو) برگزار می شود. لذا ساز و دهل ابزار لازم این کشتی ها است.
۳- کشتی ها بدون محدودیت زمانی است .
۴- داوران عمدتاً از میان پهلوانان پیشکسوت و ریش سفیدان منطقه انتخاب می شوند.
۵- معمولاً هم داوران و هم کشتی گیران با لباس های محلی (شال و ستره و چوغا) درمیدان مبارزه حاضر می شوند.
۱- خرط پرت کن
کشتی خرط پرت کن یکی از انواع کشتی های محلی لری است که کشتی گیران با لباس محلی (شال و ستره) به زورآزمائی می پردازند. با نواختن ساز و دهل این کشتی آغاز می شود. تماشاگران مشتاق دایره وار به دور محل برگزاری مسابقه حلقه می زنند و با ابراز احساسات فرد مورد نظر خود را تشویق می کنند. کشتی با گرفتن یک دست به زیر شال و گرفتن دست دیگر به کتف حریف شروع می شود. در صورتی که دو زانوی هر یک از زورآزمایان با زمین آشنا شود و بنشیند (همانند خاک شدن در کشتی آزاد و فرنگی) طرف مذکور بازی را به حریف خود باخته است. کشتی خرط پرت کن معمولا در مناسبت هایی خاص چون عروسی ها و جشن ها برگزار می شود. جوایز برندگان نیز معمولا حیوانات و اشیا مورد مصرف در منطقه (گاو و گوساله و قوچ و کله قند و گیوه و ...) می باشد. هنگام شروع مسابقه یک نفر وارد محوطه مسابقه شده و با صدای بلند و رسا حریف می طلبد و می گوید: هماورد من در جهان مرد نیست اگر هست آید ببینم که کیست؟این فرد باید (در صورت پیروزی) تا پایان در میدان باقی بماند و حریفان را یکی پس از دیگری بازنده کند. در ایام گذشته عرف بر این بود که نفر اول لقب مرد طایفه و ایل را می گرفت. داوران این مسابقه هم مردانی هستند که خود زمانی از نامداران و قهرمانان کشتی خرط پرت کن بوده اند.
۲- دست زیرولا
از جمله معروفترین کشتی های محلی لری است که مقررات خاصی دارد. داور مسابقه معمولا از پهلوانان پیشکسوت انتخاب می شود. او حریفان را به میدان مسابقه فرا می خواند. کشتی گیران انگشتان دست خود را به یکدیگر قلاب می کنند. شکل قلاب دست در این کشتی بدین صورت است که هر کدام یک دست از بالا و یک دست از قسمت پایین کمر یکدیگر می گیرند. با فرمان داور کشتی شروع می شود. دو کشتی گیر در همان حالت قلاب در کمر گاهی به سمت چپ و گاهی به سمت راست به کمر یکدیگر فشار می آورند. معمولا فردی که از قد بلندتر و زور و بازوی بیشتری برخوردار باشد برنده حتمی مسابقه است، زیرا قد بلندتر باعث قفل شدن بهتر دست ها به دور کمر می گردد. در صورت جدا شدن دست ها به وسیله داور کشتی قطع می شود و دو حریف به حالت اولیه کشتی را در وسط میدان پی می گیرند. هر کسی بتواند پشت حریف خود را با خاک آشنا کند برنده مسابقه خواهد بود. چند سالی است که «فت پا» یا در اصطلاح لری «قل پشته» که سابق بر این مجاز نبود به این کشتی افزوده شده است. « پلنگ شکن» یا « شیراشکن» از دیگر فنون متداول در کشتی محلی دست زیرولا است.
۳- زور وصافونه
کشتی لری «زور و صافونه» مثل کشتی فرنگی است و ازکمر به بالا باید مورد استفاده قرار گیرد و گرفتن پای حریف مجاز نیست. دو کشتی گیر بصورت آزادانه روبه روی یکدیگر قرار می گیرند. مقررات این کشتی همانند مقررات کشتی پهلوانی و زورخانه ای است. چنان چه کسی بتواند حریف خود را داخل گود بلند کند و بالای گود قرار دهد و یا حریف را روی دست بلند کند و یا یک زانوی حریف را با کف گود آشنا سازد پایان مسابقه اعلام و نفر برنده تعیین می شود. مشابه کشتی زور وصافونه در سیستان و بلوچستان به نام « کج گردان» و در میان ایل بختیاری به «گوشیل» معروف است.
کشتی جنگ (یا زوران) در منطقه الیگودرز
کشتی بغل به بغل در قزوین
کشتی عاشیرما در آذربایجان شرقی
کشتی گوراش یا ترکمنی در مناطق ترکمن‌نشین
کشتی عربی در میان ایلات و عشایر خوزستان
کشتی کمربندی در استان اصفهان
کشتی لشکرکشی در استان یزد
کشتی کج گردان در سیستان و بلوچستان به ویژه در روستاهای شهرستان زابل
کشتی دسته بغل در استان فارس بویژه منطقه ارسنجان
کشتی کمری در آذربایجان و ترک های قزلباش
همگی این کشتی های محلی زمینه ساز این ورزش است که در زندگی و سنت‌های ما ایرانیان به قدری ریشه دوانیده که تبدیل به یک ورزش ملی شده است. در سال ۱۳۱۷ حمید محمودپور که دارای تحصیلات عالی تربیت بدنی از دانشگاه ترکیه بود به تعلیم کشتی در ایران پرداخت. وی اولین تشک کشتی ازجنس اسفنج را در دانشسرای تربیت بدنی واقع در دروازه دولت تهران پهن نمود و فنون کشتی آزاد و فرنگی را آموزش داد.
در زمان‌های گذشته تشک کشتی وجود نداشته و به جز گود زورخانه، کشتی روی زمین و خاک نرمی که روی آن می پاشیدند انجام می‌گرفت. محمودپور قبل از اینکه از تشک کشتی استفاده کند در ورزشگاه امجدیه روی چالۀ پرش ارتفاع برزنت می‌انداخت و فنون کشتی کلاسیک را آموزش می‌داد. در سال ۱۳۱۸ اولین دوره مسابقات کشتی آزاد قهرمانی کشور در ورزشگاه امجدیه تهران برگزار شد. نخستین باشگاه کشتی، باشگاه سلیمان خان پایین خیابان شاهپور سابق بود.
اولین تیم کشتی خارجی، ترکیه بود که در سال ۱۳۲۶ به ایران آمد. نخستین حضور بین المللی کشتی ایران در المپیک ۱۹۴۸ بود که مرحوم منصور رئیسی به مقام چهارم رسید. با آشنایی بیشتر کشتی با فنون کشتی، افتخارات زیادی نصیب کشتی ایران شد و بسیاری از قهرمانان ایران بر سکوهای جهانی قرار گرفتند. عبدالله موحد، غلامرضا تختی، ابراهیم جوادی، امامعلی حبیبی، منصور مهدیزاده، محمد ابراهیم سیف‌پور، رسول خادم و.... از قهرمانان بنام جهان کشتی بودندکه افتخارات فراوانی در مسابقات المپیک و جهانی برای ورزش ایران به دست آوردند.
کشتی آزاد
کشتی آزاد يکي از روش‌هاي کشتی گرفتن است که در بازي هاي المپيک نیز برگزار مي‌شود. منشأ اصلي کشتی آزاد در کشتي کَچ اَز کَچ کَن و کشتي کچ است که در سدۀ ۱۹ ميلادي در بريتانيا و ايالات متحده آمريکا توسعه يافت و يکي از سرگرمي‌هاي جذاب و مردمي در جشن‌ها به شمار مي‌رفت. قوانين کشتي آزاد هنوز هم تقريباً مشابه کشتي کچ با کمي محدوديت براي انجام بعضي حرکات خطرناک است.
در کشتی آزاد همچون کشتي کچ و کشتی فرنگي هدف اصلي چسباندن شانه حريف بر تشک است که به پيروزي بی قید و شرط (ضربه فني) منجر مي‌شود. در کشتی آزاد (FreeStyle Wrestling) کشتی گیر اجازه گرفتن پاي حريف و استفاده از پاي خود را دارند.
مسابقات کشتی آزاد از المپيک ۱۹۰۴ وارد المپيک شد و از المپيک ۲۰۰۴ رقابت‌هاي اين رشته در بخش زنان نيز برگزار مي‌شود.
کشتی فرنگي
کشتی فرنگي يکي از سبک هاي کشتی آماتور است که در سده ۱۹ ميلادي در فرانسه ابداع شد و هرچند نام گِرِکو-رومن (يوناني-رومي) Greco-Roman Wrestling براي آن برگزيده شد، اما پيش از آن تمرين نمي‌شد، چراکه کشتی يوناني‌ها و رومي‌هاي قديم بيشتر به کشتی آزاد شباهت داشت.
در کشتی فرنگي استفاده از پا براي به زمين زدن حريف و گرفتن پائين کمر ممنوع است و بقيه مقررات آن مشابه کشتی آزاد ديگر سبک المپيکي کشتی است. اين رشته در تمام ادوار المپيک به جز المپيک ۱۹۰۰ پاريس و المپيک ۱۹۰۴ لس آنجلس برگزار شده‌است.
سبک هاي دیگر کشتی
سبک‌هاي متنوعي از کشتی در کشورهاي مختلف دنيا تمرين مي‌شود. از مهمترين سبک هاي ملي و محلي کشتی مي‌توان به انواع کشتی با کمربند شامل گليما در ايسلند، شوينگن در سوئيس، گوراش در آسياي ميانه و نيز سومو و جوجيتسو در ژاپن، سامبو در روسيه اشاره کرد.
